|
|
Berlin-Spandau – Siemensstadt ( W – Z )
PLZ 13629
Das Siemens-Ehrenmal wurde für die 2.989 im 1. Weltkrieg auf dem "Felde der Ehre" gebliebenen
Siemens-Beschäftigten gestaltet.
Das Ehrenmal befindet sich an der Nonnendammallee, Ecke Rohrdamm, auf dem
südöstlichen Vorplatzbereich des Verwaltungsgebäudes der Siemens AG.
Die fast ebenmäßig angeordnete Anlage des Siemens-Ehrenmals besteht aus einer abgesenkten,
24 x 28 m großen Platzfläche aus Granit, die eine niedrige Umfriedung aus Muschelkalkstein mit
Hintermauerungssteinen begrenzt. Der tiefer gelegene Gedenkplatz selbst ist über sechs Stufen von der
Nonnendammallee aus zugänglich. An drei der vier Innenseiten steht von links beginnend: "
IM WELTKRIEG 1914-18 LIESSEN IHR LEBEN FÜR DAS VATERLAND 2989 KAMERADEN AUS DEN SIEMENSWERKEN / IHRE NAMEN SIND
HIER VEREWIGT"
Auf insgesamt 118 aneinander gereihten, gusseisernen Tafeln sind in erhöhten
Großbuchstaben alphabetisch geordnet 2.989 Namen und die zugehörigen Todesdaten bzw. nur das Todesjahr
aufgeführt. Auf der Platzmitte liegt auf einer niedrigen, 2,2 x 3,3 m großen sarkophagähnlichen
Muschelkalkplatte ein mittelalterlich gestaltetes Bronzeschwert. Die Plattenwände tragen die Umschrift:
"DEN UNVERGESSENEN KAMERADEN DIE IM WELTKRIEG DEN HELDENTOD STARBEN / DAS HAUS SIEMENS"
Am südwestlichen Rand der Umfriedung erhebt sich eine 16 m hohe rechteckige Stele aus Muschelkalkstein. Auf ihrer
Vorderseite ist in Flachrelief die Jahreszahl "1914", ein Eichenblatt, sowie die Jahreszahl "1918
" und darunter ein Eisernes Kreuz gearbeitet. Die Pfeilerspitze schmückt ein aus Bronze getriebener
2,43 m hoher Adler mit einer Flügelspannweite von 3,30 m.
weitere Namen
A
B
C - E
F - G
H - J
K
L
M
N - Q
R
S - Sch
Se - Sz
T - V
Inschriften:
An einer der Wandtafeln: IM WELTKRIEG 1914-18 LIESSEN IHR LEBEN FÜR DAS VATERLAND 2989 KAMERADEN AUS
DEN SIEMENSWERKEN / IHRE NAMEN SIND HIER VEREWIGT
An den Plattenwänden der großen
Muschelkalkplatte in der Mitte der Anlage: DEN UNVERGESSENEN KAMERADEN DIE IM WELTKRIEG DEN HELDENTOD STARBEN /
DAS HAUS SIEMENS
An der Großen Säule mit dem Adler steht untereinander:
1914 (Eichenlaub) 1918
|
Namen der Gefallenen:
1. Weltkrieg
Name
|
Vorname
|
Todesdatum & Ort
|
Bemerkungen
|
WACHNER
|
Karl
|
Verm. 1915
|
Tafel 54
|
WACHOWIAK
|
Czeslaw
|
31.01.1915
|
Tafel 54
|
WACHSMUTH
|
Walter
|
02.10.1916
|
Tafel 80
|
WÄCHTER
|
Curt
|
??.??.1915
|
Tafel 54
|
WACKER
|
Michael
|
22.03.1918
|
Tafel 115
|
WACKEROW
|
Adolf
|
15.03.1916
|
Tafel 80
|
WADSACK
|
Hans
|
08.11.1915
|
Tafel 54
|
WAESCH
|
Paul
|
22.09.1917
|
Tafel 97
|
WAGENBACH
|
Wilhelm
|
??.08.1914
|
Tafel 21
|
WAGENKNECHT
|
Wilhelm
|
03.08.1915
|
Tafel 54
|
WAGNER
|
Friedrich
|
14.10.1914
|
Tafel 21
|
WAGNER
|
Nikolaus
|
31.07.1918
|
Tafel 115
|
WAGNER
|
Peter
|
23.10.1915
|
Tafel 54
|
WAHNER
|
Alfred
|
28.09.1916
|
Tafel 80
|
WALDE
|
Paul
|
25.12.1914
|
Tafel 21
|
WALDECK
|
August
|
13.06.1918
|
Tafel 115
|
WALDMANN
|
Fritz
|
26.09.1914
|
Tafel 21
|
WALLER
|
Johann
|
16.01.1916
|
Tafel 80
|
WALLNER
|
Ludwig
|
27.12.1914
|
Tafel 21
|
WALLYS
|
Otto
|
31.05.1916
|
Tafel 118
|
WALTER
|
Albert
|
21.10.1916
|
Tafel 80
|
WALTER
|
Christian
|
05.08.1915
|
Tafel 54
|
WALTER
|
Georg
|
Verm. 1915
|
Tafel 54
|
WALTER
|
Max
|
02.05.1915
|
Tafel 54
|
WALTER
|
Otto
|
29.03.1916
|
Tafel 80
|
WALTER
|
Richard
|
30.05.1915
|
Tafel 54
|
WALTERSTEIN
|
Otto
|
06.06.1916
|
Tafel 80
|
WALTHER
|
Johann
|
09.04.1915
|
Tafel 54
|
WALTHER
|
Rudolf
|
09.06.1918
|
Tafel 115
|
WANGENHEIM
|
Richard
|
01.12.1917
|
Tafel 97
|
WARDOCK
|
Otto
|
12.11.1916
|
Tafel 80
|
WARSKOW
|
Otto
|
17.09.1915
|
Tafel 54
|
WARTENBERG
|
Arthur
|
10.06.1918
|
Tafel 115
|
WASCHMANN
|
Fr.
|
05.10.1916
|
Tafel 80
|
WASMUTH
|
Wilhelm
|
22.05.1916
|
Tafel 80
|
WASSMUNND
|
Werner
|
19.08.1916
|
Tafel 80
|
WE
|
Albert
|
??.06.1915
|
Tafel 55
|
WE___H
|
Albert
|
??.09.1915
|
Tafel 55
|
WEBER
|
Karl
|
21.03.1918
|
Tafel 115
|
WEBER
|
Otto
|
22.04.1917
|
Tafel 97
|
WEBER
|
Otto
|
10.04.1917
|
Tafel 97
|
WEBER
|
Paul
|
31.05.1916
|
Tafel 80
|
WEGENER
|
Kurt
|
09.04.1918
|
Tafel 115
|
WEGNER
|
Georg
|
30.06.1915
|
Tafel 54
|
WEGNER
|
Hermann
|
29.06.1915
|
Tafel 54
|
WEGS
|
Friedrich
|
22.01.1920
|
Tafel 115
|
WEICHERT
|
Ernst
|
12.07.1917
|
Tafel 97
|
WEIDNER
|
Georg
|
09.05.1915
|
Tafel 54
|
WEIDNER
|
Gustav
|
05.08.1915
|
Tafel 54
|
WEIDT
|
Hermann
|
13.08.1916
|
Tafel 80
|
WEIG
|
Willy
|
05.05.1915
|
Tafel 55
|
WEIGEL
|
Aloys
|
05.10.1917
|
Tafel 97
|
WEIHNACHT
|
Carl
|
07.07.1915
|
Tafel 55
|
WEIHRAUCH
|
Rudolf
|
26.08.1916
|
Tafel 80
|
WEILAND
|
Alexander
|
13.02.1918
|
Tafel 115
|
WEILAND
|
Gustav
|
29.10.1915
|
Tafel 55
|
WEINDL
|
Otto
|
??.04.1917
|
Tafel 97
|
WEINFURTNER
|
Hugo
|
??.??.1914
|
Tafel 21
|
WEINREICH
|
Hermann
|
30.08.1918
|
Tafel 115
|
WEISE
|
Hugo
|
06.11.1916
|
Tafel 80
|
WEISER
|
Harry
|
30.10.1917
|
Tafel 97
|
WEISS
|
Adolf
|
12.12.1914
|
Tafel 21
|
WEISS
|
Andreas
|
26.07.1916
|
Tafel 81
|
WEISS
|
August
|
06.06.1918
|
Tafel 115
|
WEISS
|
Fritz
|
??.11.1914
|
Tafel 21
|
WEISS
|
Georg
|
12.07.1915
|
Tafel 55
|
WEISS
|
Otto
|
23.12.1914
|
Tafel 21
|
WEISSKOPF
|
Paul
|
07.11.1915
|
Tafel 55
|
WEISSMANNTEL
|
Wilhelm
|
11.03.1916
|
Tafel 81
|
WEISSMEYER
|
Wilhelm
|
06.03.1915
|
Tafel 55
|
WEISSWEILER
|
Wilhelm
|
??.11.1917
|
Tafel 97
|
WEIT
|
Alfred
|
??.05.1915
|
Tafel 55
|
WEITBRECHT
|
Max
|
20.05.1917
|
Tafel 97
|
WEL___H
|
Erich
|
??.11.1915
|
Tafel 55
|
WELLER
|
Emil
|
05.08.1917
|
Tafel 97
|
WELZ
|
Hermann
|
08.01.1917
|
Tafel 97
|
WELZ
|
Wilhelm
|
??.07.1915
|
Tafel 55
|
WELZEL
|
Robert
|
14.05.1916
|
Tafel 81
|
WENCKSTERN
|
Alfred v.
|
29.10.1914
|
Tafel 21
|
WENDEL
|
Hans
|
22.08.1914
|
Tafel 21
|
WENDLAND
|
Wilhelm
|
19.09.1916
|
Tafel 81
|
WENDORFF
|
Fritz
|
15.02.1915
|
Tafel 55
|
WENDT
|
Heinrich
|
30.10.1914
|
Tafel 21
|
WENDT
|
Hermann
|
23.08.1914
|
Tafel 21
|
WENDT
|
Karl
|
??.01.1917
|
Tafel 97
|
WENGEL
|
Walter
|
15.01.1915
|
Tafel 55
|
WENKE
|
Kuno
|
03.08.1917
|
Tafel 97
|
WENZ
|
Heinrich
|
Verm. 1916
|
Tafel 81
|
WENZEL
|
Wilhelm
|
27.??.1915
|
Tafel 55
|
WENZIG
|
August
|
21.08.1914
|
Tafel 21
|
WENZIG
|
Willi
|
11.11.1916
|
Tafel 81
|
WERDERMANN
|
Walter
|
08.10.1916
|
Tafel 81
|
WERK
|
Richard
|
29.09.1914
|
Tafel 21
|
WERNER
|
Arthur
|
26.02.1916
|
Tafel 81
|
WERNER
|
August
|
11.09.1915
|
Tafel 55
|
WERNER
|
Fritz
|
22.05.1915
|
Tafel 55
|
WERNER
|
Johann
|
02.11.1914
|
Tafel 21
|
WERNER
|
Richard
|
10.02.1915
|
Tafel 55
|
WERNICKE
|
Alfred
|
08.05.1917
|
Tafel 97
|
WESSEL
|
Albert
|
17.04.1915
|
Tafel 55
|
WESTPHAL
|
Fritz
|
Verm. 1914
|
Tafel 22
|
WESTPHAL
|
Hermann
|
20.11.1914
|
Tafel 22
|
WETTERAUER
|
Gottfried
|
07.04.1916
|
Tafel 81
|
WEYER
|
Otto
|
26.10.1914
|
Tafel 22
|
WICHA
|
Carl
|
07.07.1918
|
Tafel 115
|
WICHER
|
Johann
|
25.09.1918
|
Tafel 115
|
WICKERT
|
Fritz
|
10.11.1914
|
Tafel 22
|
WICKLEIN
|
Karl
|
10.04.1918
|
Tafel 115
|
WICZOREK
|
August
|
16.11.1914
|
Tafel 22
|
WICZOREK
|
Emanuel
|
16.06.1915
|
Tafel 55
|
WICZOREK
|
Josef
|
20.07.1917
|
Tafel 97
|
WIEDEMANN
|
Fritz
|
12.??.1915
|
Tafel 55
|
WIELAND
|
Michael
|
19.09.1914
|
Tafel 22
|
WIESENACK
|
Paul
|
08.10.1916
|
Tafel 81
|
WIESENACK
|
Wilhelm
|
26.12.1914
|
Tafel 22
|
WIESKE
|
Arthur
|
Verm. 1918
|
Tafel 115
|
WIESSMEIER
|
Joh.
|
12.01.1915
|
Tafel 55
|
WIFLING
|
Heinrich
|
??.??.1918
|
Tafel 115
|
WILDBERG
|
Johannes
|
24.02.1916
|
Tafel 81
|
WILFLING
|
Wenzl
|
11.03.1915
|
Tafel 55
|
WILKE
|
Hans
|
Verm. 1914
|
Tafel 22
|
WILKE
|
Max
|
15.10.1917
|
Tafel 97
|
WILKE
|
Paul
|
23.01.1915
|
Tafel 55
|
WILL
|
Gustav
|
15.09.1917
|
Tafel 97
|
WILL
|
Max
|
03.11.1917
|
Tafel 97
|
WILLBERG
|
Paul
|
14.08.1915
|
Tafel 55
|
WILLMANN
|
Arthur
|
18.11.1918
|
Tafel 115
|
WILMS
|
Hermann
|
Verm. 1918
|
Tafel 115
|
WILPERT
|
Otto
|
??.??.1914
|
Tafel 22
|
WIMMER
|
Josef
|
Verm. 1918
|
Tafel 116
|
WIND
|
Karl
|
23.12.1915
|
Tafel 55
|
WINKEL
|
Otto
|
08.09.1915
|
Tafel 55
|
WINKLER
|
Waldemar
|
27.09.1915
|
Tafel 56
|
WINNIG
|
Paul
|
06.10.1915
|
Tafel 56
|
WINTER
|
Alexander
|
23.10.1918
|
Tafel 116
|
WINTER
|
August
|
15.05.1915
|
Tafel 56
|
WINTER
|
Bruno
|
20.03.1916
|
Tafel 81
|
WINTER
|
Carl
|
??.??.1916
|
Tafel 81
|
WINTER
|
Martin
|
20.09.1915
|
Tafel 56
|
WINTER
|
Richard
|
23.04.1919
|
Tafel 116
|
WINTER
|
Robert
|
27.03.1916
|
Tafel 81
|
WIONZECK
|
Ernst
|
Verm, 1914
|
Tafel 22
|
WIONZEK
|
Hermann
|
01.04.1915
|
Tafel 56
|
WIPPLER
|
Paul
|
28.02.1916
|
Tafel 81
|
WIRTH
|
Max
|
10.06.1915
|
Tafel 56
|
WIRZ
|
Adolf
|
23.12.1914
|
Tafel 22
|
WISNIEWSKI
|
Josef
|
??.09.1916
|
Tafel 81
|
WISNIEWSKI
|
Kasimir
|
05.06.1916
|
Tafel 81
|
WISOTSCHNIG
|
Karl
|
06.03.1915
|
Tafel 56
|
WITT
|
Albert
|
31.08.1916
|
Tafel 81
|
WITTENHAUS
|
Paul
|
??.11.1914
|
Tafel 22
|
WITTIG
|
Albert
|
30.08.1915
|
Tafel 56
|
WITTIG
|
Josef
|
15.06.1918
|
Tafel 116
|
WITTKAMM
|
Joseph
|
24.11.1914
|
Tafel 22
|
WITTKOWSKY
|
Fritz
|
14.08.1916
|
Tafel 81
|
WITTMANN
|
Albin
|
07.07.1916
|
Tafel 81
|
WITTSTOK
|
Hans
|
18.09.1915
|
Tafel 56
|
WITTWER
|
Maximilian
|
05.05.1918
|
Tafel 116
|
WIZZEL
|
Ernst
|
26.08.1915
|
Tafel 56
|
WOHLGEMUTH
|
A.
|
25.10.1915
|
Tafel 56
|
WOHLGEWUTH
|
Erich
|
??.??.1918
|
Tafel 116
|
WOICICHOWSKI
|
Ludwig
|
13.04.1918
|
Tafel 116
|
WOINITZKI
|
Bernhard
|
01.??.1915
|
Tafel 56
|
WOITAS
|
Ernst
|
21.03.1917
|
Tafel 98
|
WOLF
|
Franz
|
??.??.1914
|
Tafel 22
|
WOLF
|
Friedrich
|
12.02.1919
|
Tafel 116
|
WOLF
|
Julius
|
30.05.1915
|
Tafel 56
|
WOLF
|
Peter
|
23.05.1916
|
Tafel 81
|
WOLF
|
Wilhelm
|
02.10.1916
|
Tafel 81
|
WÖLFEL
|
Erich
|
31.10.1916
|
Tafel 81
|
WOLFF
|
Carl
|
03.08.1916
|
Tafel 81
|
WOLFF
|
Karl
|
Verm. 1914
|
Tafel 22
|
WOLFF
|
Wilhelm
|
09.07.1916
|
Tafel 81
|
WOLFRAM
|
Arnold
|
22.08.1916
|
Tafel 81
|
WOLFRAM
|
Oswald
|
??.03.1916
|
Tafel 82
|
WOLINSKI
|
Bruno
|
13.06.1915
|
Tafel 56
|
WOLK
|
Franz
|
16.12.1914
|
Tafel 22
|
WOLLENBERG
|
Ernst
|
29.11.1914
|
Tafel 22
|
WÖLLERT
|
Hermann
|
Verm. 1918
|
Tafel 116
|
WOLLNER
|
Georg
|
06.09.1914
|
Tafel 22
|
WOLLNER
|
Veit
|
23.09.1916
|
Tafel 82
|
WOLTER
|
Emil
|
29.12.1916
|
Tafel 82
|
WOLTER
|
Franz
|
06.07.1917
|
Tafel 98
|
WOLTER
|
Hermann
|
03.02.1916
|
Tafel 82
|
WONHAS
|
Vinzenz
|
15.??.1915
|
Tafel 56
|
WORCH
|
Max
|
13.??.1915
|
Tafel 56
|
WÖRNER
|
Dieter
|
15.04.1918
|
Tafel 116
|
WÖRNER
|
Heinrich
|
Verm. 1916
|
Tafel 82
|
WOSNITZKA
|
Philipp
|
26.03.1918
|
Tafel 116
|
WOYCIECKOWSKI
|
Max
|
17.08.1916
|
Tafel 82
|
WOYWOD
|
Eduard
|
Verm. 1918
|
Tafel 116
|
WRANA
|
Max
|
??.??.1915
|
Tafel 56
|
WULF
|
Karl
|
18.09.1915
|
Tafel 56
|
WULFF
|
Emil
|
30.??.1915
|
Tafel 56
|
WULFHOOP
|
Hans
|
??.??.1917
|
Tafel 98
|
WÜNSCH
|
Max
|
24.04.1918
|
Tafel 116
|
WUSTHOFF
|
Richard
|
21.07.1915
|
Tafel 56
|
WUTTRICH
|
Paul
|
21.07.1918
|
Tafel 116
|
WYSOCKI
|
Miezislaus
|
13.04.1918
|
Tafel 116
|
YOUNG
|
Egon
|
20.06.1918
|
Tafel 116
|
ZABEL
|
Ewald
|
??.05.1916
|
Tafel 82
|
ZABROCKI
|
Johann
|
24.04.1918
|
Tafel 118
|
ZABROCKI
|
Josef
|
26.06.1915
|
Tafel 56
|
ZAGELOW
|
Erich
|
14.06.1918
|
Tafel 116
|
ZAHMEL
|
Emil
|
06.10.1918
|
Tafel 116
|
ZANDER
|
Karl
|
??.05.1916
|
Tafel 82
|
ZANDER
|
Paul
|
Verm. 1915
|
Tafel 56
|
ZANTOF
|
Ewald
|
15.06.1915
|
Tafel 56
|
ZÄPERNICK
|
Hans
|
30.04.1917
|
Tafel 98
|
ZARAZA
|
Paul
|
26.06.1918
|
Tafel 116
|
ZASTROW
|
Fritz
|
16.11.1914
|
Tafel 22
|
ZASTROW
|
Paul
|
21.09.1918
|
Tafel 116
|
ZAUTER
|
Willy
|
04.09.1917
|
Tafel 98
|
ZECH
|
Ernst
|
21.12.1914
|
Tafel 22
|
ZEIDLER
|
Fritz
|
16.09.1916
|
Tafel 82
|
ZEIDLER
|
Willi
|
11.09.1918
|
Tafel 118
|
ZEIGER
|
Georg
|
Verm. 1918
|
Tafel 116
|
ZEISING
|
Ernst
|
22.04.1918
|
Tafel 116
|
ZEISS
|
Georg
|
20.10.1914
|
Tafel 22
|
ZEITLER
|
Adolf
|
06.02.1915
|
Tafel 56
|
ZELLER
|
Karl
|
??.??.1914
|
Tafel 22
|
ZEMAN
|
Johann
|
01.11.1914
|
Tafel 22
|
ZENNER
|
Josef
|
14.08.1916
|
Tafel 82
|
ZENSING
|
Karl
|
??.??.1915
|
Tafel 56
|
ZERNSDORFF
|
Willy
|
Verm. 1917
|
Tafel 98
|
ZESEWITZ
|
Willi
|
29.06.1918
|
Tafel 116
|
ZEUGKE
|
Richard
|
18.07.1916
|
Tafel 82
|
ZIEBEIL
|
E.
|
Verm. 1917
|
Tafel 98
|
ZIEBELL
|
Karl
|
07.03.1915
|
Tafel 56
|
ZIEBER
|
Gustav
|
25.08.1915
|
Tafel 57
|
ZIEGE
|
Willi
|
Verm. 1918
|
Tafel 116
|
ZIEGEL
|
Otto
|
23.09.1915
|
Tafel 57
|
ZIEGLER
|
Hermann
|
15.02.1915
|
Tafel 57
|
ZIEGLER
|
Kurt
|
14.10.1915
|
Tafel 57
|
ZIEGNER
|
Alfons
|
14.04.1918
|
Tafel 116
|
ZIELKE
|
Franz
|
21.09.1917
|
Tafel 98
|
ZIEM
|
Artur
|
??.09.1917
|
Tafel 98
|
ZIEMANN
|
Franz
|
10.06.1915
|
Tafel 57
|
ZIMMER
|
Curt
|
23.05.1918
|
Tafel 116
|
ZIMMERMANN
|
Erich
|
??.??.1916
|
Tafel 82
|
ZIMMERMANN
|
Fritz
|
04.08.1915
|
Tafel 57
|
ZIMMERMANN
|
Josef
|
??.??.1916
|
Tafel 82
|
ZIMMERMANN
|
Robert
|
21.07.1915
|
Tafel 57
|
ZINGLER
|
Wilhelm
|
28.10.1914
|
Tafel 22
|
ZINK
|
Georg
|
18.01.1915
|
Tafel 57
|
ZÖPKE
|
Bernhard
|
16.07.1915
|
Tafel 57
|
ZÖRB
|
Karl
|
26.09.1916
|
Tafel 82
|
ZRIESCHLING
|
Joh.
|
26.07.1915
|
Tafel 57
|
ZSCHISCHANG
|
Wilhelm
|
30.12.1915
|
Tafel 57
|
ZÜHLSDORFF
|
Albert
|
02.11.1914
|
Tafel 22
|
ZUMPE
|
Max
|
03.04.1918
|
Tafel 118
|
ZUPKE
|
Max
|
07.05.1915
|
Tafel 57
|
ZWARG
|
Hermann
|
26.03.1915
|
Tafel 57
|
ZWICKER
|
Josef
|
16.04.1917
|
Tafel 98
|
ZYWICKI
|
Johann
|
07.11.1916
|
Tafel 82
|
Datum der Abschrift: 22.05.2011
Beitrag von: Rolf Witt
Foto © 2011 Rolf Witt
|